η ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΗ ΒΕΓΓΕΡΑ στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά

Η ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΗ ΒΕΓΓΕΡΑ, με την Υπουργική Απόφαση 17307, στις 17/1/2022 εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

ΆΝΔΡΟΣ ΠΕΡΑ ΑΠΟ…

Η βεγγέρα είναι ζωντανό βίωμα στο νησί της Άνδρου, που διαρκώς μετεξελίσσεται. Φίλοι, συγγενείς και γείτονες συναντιούνται στα σπίτια για να περάσουν ευχάριστα τον ελεύθερο χρόνο τους, να συζητήσουν, να διασκεδάσουν και να υπερβούν την πίεση της καθημερινότητας.

Οι βεγγέρες τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει λιγότερο αυθόρμητες. Εκεί που ο γείτονας έβλεπε το φως και χτυπούσε την πόρτα, τώρα ως επί το πλείστον κανονίζεται από πριν το σπίτι συνάντησης, χωρίς να εκλείπουν ωστόσο και οι βεγγέρες της στιγμής.

Συνταγή: ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΟ ΠΑΣΤΕΛΙ

ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΗ ΒΕΓΓΕΡΑ τα κλασσικό ανροώτικο παστέλι — Ανδριώτικο παστέλι

Το φαγητό και τα κεράσματα διατηρούνται σε μεγάλο βαθμό ίδια με το παρελθόν, αφού σερβίρονται παραδοσιακά εδέσματα όπως η φουρτάλια με τα λουκάνικα, χοιρινά, τυριά, σαλάτες, χόρτα όπως προβάσια, καρύδες, γαλασίδες, αδράμια, αλοιφόνια) ή γλυκά του κουταλιού, όπως το κυδώνι, το νεράντζι, το καρυδάκι, το τριαντάφυλλο, το μπαμπιλόνι. Στα κεράσματα συμπεριλαμβάνονται ξηροί καρποί και φουρνισμένα σύκα.

Τα ποτά συνήθως είναι κρασί και ρακί από τοπικές ποικιλίες αμπελιού, που μπορεί να διαφέρουν γευστικά από σπίτι σε σπίτι και από χρονιά σε χρονιά. Έτσι, στις βεγγέρες ξεδιπλώνεται ακόμα ο πολιτισμός των γεύσεων του νησιού, συνδυασμός των τοπικών συνταγών και της παραγωγής των κήπων.

Συνταγή: ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΟΙ ΠΑΤΑΤΟΚΕΦΤΕΔΕΣ

ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΗ ΒΕΓΓΕΡΑ ανδριώτικοι πατατοκεφτέδες — Ανδριώτικοι πατατοκεφτέδες

Σήμερα οι κάτοικοι του νησιού κάνουν βραδινές βεγγέρες όλες τις εποχές του χρόνου. Χώροι συνεύρεσης είναι το εσωτερικό (σάλες, τραπεζαρίες, κουζίνες) και οι αυλές των σπιτιών με τις κληματαριές αλλά και διάφοροι άλλοι υπαίθριοι χώροι (ταράτσες).

Αυτό που έχει αλλάξει αισθητά σε σχέση με το παρελθόν είναι η χρήση της τεχνολογίας για τον προσδιορισμό του τόπου και του χρόνου της συνάντησης.

Πιο συγκεκριμένα, η συνεννόηση μεταξύ των επισκεπτών και του οικοδεσπότη γίνεται με τη χρήση των τηλεφώνων ή μηνυμάτων στα κοινωνικά δίκτυα, καθιστώντας τις επικοινωνίες πιο άμεσες. Η χρήση επίσης των μέσων μεταφοράς καθιστά τις μετακινήσεις πολύ ευκολότερες στο ίδιο ή και σε διαφορετικά χωριά.

Επίσης, οι βεγγέρες των νέων μπορεί είναι πιο απλές ως προς την προετοιμασία των φαγητών, σε σχέση με τη μεγαλύτερη ποικιλία που υπάρχει στις βεγγέρες των μεγαλύτερων.

Ακόμα και στις μέρες μας, η ουσία της βεγγέρας παραμένει η ίδια και μπορεί να εξελιχθεί σε ένα σπιτικό γλέντι με μουσική ή με όργανα. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά νέα παιδιά στην Άνδρο παίζουν βιολί, λαούτο, τσαμπούνα, σαντούρι και συχνά στις βεγγέρες ακούγεται ο μπάλος, ο συρτός, ο καβοντορήτικος.

ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΗ ΒΕΓΓΕΡΑ όλες τις εποχές

Η χειμερινή βεγγέρα γίνεται στο εσωτερικό των σπιτιών δίπλα στο αναμμένο τζάκι που αντικατέστησε το μαγκάλι των παλαιότερων ετών, ενώ το καλοκαίρι ο κόσμος βεγγερίζει στις αυλές. Τα γέλια, τα τραγούδια, μπορεί να παρασύρουν και άλλους που ακούγοντας τις φωνές θέλουν να πάνε στο κοντινό σπίτι ή η παρέα να καλέσει εκείνη την ώρα και άλλους φίλους και να μαζευτούν περισσότεροι.

Όσοι επισκέπτονται τα πατρικά τους στα χωριά για διακοπές, νιώθουν ακόμα περισσότερο την ανάγκη να βεγγερίσουν με φίλους που έχουν να ανταμώσουν καιρό. Ιδιαίτερα οι Ανδριώτες της διασποράς που έρχονται μια φορά τον χρόνο στο νησί, δείχνουν μεγάλη λαχτάρα και ενθουσιασμό να επικοινωνήσουν ουσιαστικά και να ξαναζήσουν βιώματα της παιδικής τους ηλικίας.

Οι αναφορές και οι μνήμες που δημιουργούνται στα νεότερα παιδιά που γεννήθηκαν στο εξωτερικό, σφυρηλατούν δυνατές ρίζες με τα ήθη του τόπου καταγωγής των προγόνων τους.

Από τη δεκαετία του 1970 άρχισαν να δημιουργούνται Πολιτιστικοί Σύλλογοι σε κάθε χωριό, με σκοπό τη διαφύλαξη και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού και την ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων. Βασικός λόγος ήταν η σταδιακή μείωση του μόνιμου πληθυσμού των χωριών και η μετανάστευση κυρίως προς την Αθήνα.

Με αφορμή καλοκαιρινές εκδηλώσεις ή θρησκευτικές εορτές, συνήθως μετά τον εσπερινό, οι Σύλλογοι αναβιώνουν την ατμόσφαιρα μιας βεγγέρας σε προαύλιους χώρους, με συμμετοχή των κατοίκων και σκοπό το αντάμωμα των χωριανών και τη διαφύλαξη του εθίμου από τους νεότερους.

ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΗ ΒΕΓΓΕΡΑ και πολιτιστικές εκδηλώσεις

Επιπρόσθετα, τη δεκαετία του 1990 πολλά Δημοτικά σχολεία έκλεισαν και μετατράπηκαν σε χώρους στέγασης κοινωνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, ενώ παράλληλα έκλεισαν και παραδοσιακά καταστήματα (καφενεία, φούρνοι).

Για παράδειγμα, η χρήση της πλατείας για ένα πανηγύρι ή τον Άι-Γιάννη τον Κλύδωνα, και των προαυλίων εκκλησιών και σχολείων για κεράσματα που θυμίζουν βεγγέρες, έγιναν μέρη ανανέωσης των σχέσεων και ανάδειξης μιας πολιτιστικής ταυτότητας.

Από την άλλη, ένας εσπερινός ή ένα πολιτιστικό/κοινωνικό γεγονός σε ένα χωριό, μπορεί να εξελιχθεί σε μια βεγγέρα με λουκουμάδες ή μεζέδες που παρασκευάζονται από τις νοικοκυρές του χωριού, αφού έχουν συνεννοηθεί τι θα μαγειρέψει η καθεμία. Το κρασί το προσφέρουν οι σπιτονοικοκύρηδες, ο καθένας από το βαρέλι του.

Σήμερα λοιπόν, παρά τη μείωση του πληθυσμού και την εξέλιξη της τεχνολογίας, η βεγγέρα λειτουργεί και μεταλαμπαδεύεται ως πρακτική με φυσικό τρόπο από γενιά σε γενιά. Όσοι συμμετέχουν, μυούνται και την εξελίσσουν σύμφωνα με τις επικρατούσες συνθήκες και τις ιδιαιτερότητες της εποχής, διατηρώντας όμως στον πυρήνα της την πρωτογενή ανάγκη για επικοινωνία, αλληλεπίδραση και διατήρηση των φιλικών και οικογενειακών σχέσεων στα χωριά της Άνδρου.

Προϊόντα & Συνταγές στην ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΗ ΒΕΓΓΕΡΑ

ΆΝΔΡΟΣ ΠΕΡΑ ΑΠΟ…

Αναπόσπαστο κομμάτι της ανδριώτικης βεγγέρας ήταν η τοπική γαστρονομία. Χειροποίητα εδέσματα, με χαρακτηριστικό τρόπο παρασκευής που μπορεί και να διέφεραν στα χωριά της νότιας, κεντρικής και βόρειας περιοχής του νησιού.

Ενδεικτικοί μεζέδες που προσφέρονταν, είναι:

φουρτάλια (τοπική ομελέτα με πατάτες), ντομάτες, ελιές, λουκάνικα, λούζες και λαρδιά από τη μπουρνιά (πήλινο σκεύος αλοιφωτό όπου συντηρούσαν τα χοιρινά) και τυριά βολάκια που κατέβαζαν από την καλαμωτή (κεντρική Άνδρος), φιδέ σαρδέλες, μπακαλιάρος και ρέγκες που τυλίγονταν σε εφημερίδα και τα έψηναν στο μαγκάλι (νότια Άνδρος), τσίχλες (πουλιά) μαγειρεμένα στα κάρβουνα από το τζάκι.

Συνήθως οι άνδρες τις έπιαναν το πρωί και οι γυναίκες είχαν την αρμοδιότητα του μαδήματος. Έκοβαν σε μικρά κομμάτια τις τσίχλες, ντόπια λουκάνικα, πατάτες, κρεμμύδια τα οποία περνούσαν εναλλάξ στις βελόνες που πλέκανε (οι βελόνες δηλαδή χρησιμοποιούνταν σαν μικρή σούβλα) ή τις κρατούσαν στο χέρι και τις στριφογύριζαν μέχρι να ψηθούν οι μεζέδες. Σε σπίτια κυνηγών κερνούσαν ψητές μπεκάτσες και πέρδικες (βόρεια Άνδρος), τηγανίτες, ντομάτες, ελιές ή ακόμα και κόκορα με μακαρονάδα.

Ενδεικτικά ποτά στην ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΗ ΒΕΓΓΕΡΑ

Ενδεικτικά ποτά που προσφέρονταν, είναι: κρασί μέσα σε μπότη (πήλινη κανάτα), πότζι (το ευρέως γνωστό ρακόμελο), το οποίο παρασκευαζόταν από τσίπουρο, αγνό θυμαρίσιο μέλι και το έβραζαν επάνω στα κάρβουνα, καφές ψημένος στη χόβολη του μαγκαλιού ή τσάι αφού προηγουμένως στο νερό είχαν βράσει λίγα καριφίλια (γαρύφαλλα) και ξύλο κανέλας για να δώσει επιπλέον άρωμα. Το φλιτζάνι το συνόδευαν απαραιτήτως με μια φέτα λεμόνι, ρακί, για τις γυναίκες ηδύποτα λικέρ (κουαντρώ, μέντα κλπ).

Ενδεικτικά γλυκά και ξηροί καρποί που προσφέρονταν, είναι: παστελαριές (αποξηραμένα σύκα που περιείχαν αμύγδαλο) ή σκέτα φουρνισμένα σύκα, στραγάλια, αμύγδαλα, καρύδια, σταφίδες, ξερή μουσταλευριά, παστοκύδωνο, μελομακάρονα, κουραμπιέδες, δίπλες, γλυκά του κουταλιού (καρυδάκι, κυδώνι, σταφύλι, νεράντζι, λεμόνι κτλ.) είτε απευθείας από τον γυάλινο κεσέ με τα κρεμασμένα κουταλάκια είτε σε ατομικά πιατάκια, ρόδια και κυδώνια τα οποία έψηναν στο μαγκάλι, λουκουμάδες που όταν σκλήραιναν τους έβαζαν λίγους λίγους σε μια κατσαρόλα με λίγο νερό και σιρόπι και τους σιγόψηναν στο μαγκάλι μέχρι να μαλακώσουν, σοκολατάκια (μαργαρίτες, φοντάν) που συνοδεύονταν από κουλουράκια ή κέικ που έφερναν οι επισκέπτες (πεσκέσια).

Μάθετε περισσότερα στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς πατώντας εδώ: https://ayla.culture.gr/andriotiki-veggera/